Het coronavirus SARS-CoV-2 stelt ook bedrijven met een cleanroom voor grote uitdagingen. Hier is het juist belangrijk dat virussen en bacteriën niet via medewerkers of hun kleding in de cleanroom terechtkomen. Maar kun je daar werkelijk in slagen? Welke valkuilen zijn er en hoe kun je die het best aanpakken? Dr. Rüdiger Laub, Head of Cleanroom-Academy bij profi-con, licht toe.
Dr. Laub, kan je verhinderen dat SARS-CoV-2 in de cleanroom terechtkomt?
Neen, je kunt niet compleet verhinderen dat virussen je cleanroom binnendringen.
Maar je kunt wel veel doen om ervoor te zorgen dat een virus de weg naar je cleanroom niet vindt – bijvoorbeeld door cleanroomgeschikte kleding, brillen, handschoenen en andere beschermingsmaatregelen. En natuurlijk is het van belang om je medewerkers te sensibiliseren door middel van opleidingen en duidelijke instructies. De kans op besmetting hangt af van hun gedrag. Vanzelfsprekend kunnen zelfs de meest extreme maatregelen je geen 100% garantie bieden. Medewerkers blijven de zwakste schakel. Door de lange incubatietijd kan een medewerker drager zijn van het virus en daardoor ook anderen besmetten zonder dat hij of zij zich daarvan bewust is. Je medewerker voelt dan zelf misschien (nog) geen symptomen.
Bij voldoende testcapaciteit zouden cleanroommedewerkers die in de „kritische infrastructuur“ werkzaam zijn – bijvoorbeeld in cleanrooms van ziekenhuisapotheken – preventief getest kunnen worden bij een vermoeden van corona. Ook in de cleanroom geldt het basisprincipe: vroegtijdig opsporen – tijdig uit de processen verwijderen – risico verminderen.
Stel, een cleanroommedewerker test positief maar vertoont geen klinische ziektetekenen. Wat moet je dan doen?
Hier is maar één optie: iemand die positief test op het coronavirus moet onmiddellijk thuis in afzondering oftewel in quarantaine gaan. Dat wordt uitdrukkelijk aanbevolen door o.a. het Robert Koch Instituut. Alle verdere maatregelen moeten met de arts of gezondheidsdienst besproken worden.
Hoe lang is een medewerker dan afwezig? Of anders geformuleerd: Onder welke voorwaarden kan een medewerker die positief test het werk weer hervatten?
Deze beslissing moet ook door de arts genomen worden. Er zijn natuurlijk wel regels die een eerste leidraad bieden. Gaat het om een medewerker uit de „kritische infrastructuur“ – gezondheidssector of sociale dienstverlening – dan mag het werk ten vroegste 14 dagen na het optreden van de eerste symptomen opnieuw hervat worden indien de medewerker gedurende 48 uur geen symptomen meer vertoont. De betrokkene zou in dit geval dan immunologische afweer ontwikkeld hebben.
Dan zijn we aanbeland bij het thema preventie: Welke bijkomende beschermingsmogelijkheden beveel je aan voor medewerkers om de overdracht van het coronavirus naar de cleanroom te verhinderen?
Principieel vormen de processen in de sluizen, de cleanroomkleding, het gedrag van je medewerker evenals de reinigings- en desinfectiemaatregelen een zeer doeltreffende barrière tegen de indringing van virussen. SARS-CoV-2 is echter uitzonderlijk gevaarlijk en besmettelijk waardoor bijkomende maatregelen nodig zijn. In deze buitengewone situatie is meer bescherming aangewezen. Daarom adviseer ik zeker de volgende aanvullende maatregelen te nemen om de risico’s zoveel mogelijk te reduceren: in principe mag er nu maar één persoon aanwezig zijn in de sluis die direct toegang geeft tot de productiezone in de cleanroom. Beschermde kleding en meer bepaald bescherming van het gezicht is een must. Ook in cleanrooms waar gezichtsbescherming standaard niet altijd wordt toegepast, denk maar aan GMP-klasse D en C en ISO-klasse 9 tot ISO 6. Aangezien het virus zich ook via de handen kan verspreiden, raad ik aan om altijd handschoenen te dragen in de cleanroom – ook wanneer het voor de cleanroomklasse waarin je werkt niet voorgeschreven is. Cleanroom wipers bieden aanvullende bescherming en kunnen voor meer doeleinden gebruikt worden dan alleen voor de reiniging of desinfectie van oppervlakken.
Het gedrag van je medewerkers is natuurlijk ook cruciaal. Spreken moet tot een minimum beperkt worden. Eigenlijk kun je beter totaal niet spreken en gebruik je alternatieve communicatiemiddelen zoals een memobord. Als een medewerker moet hoesten of niezen in de cleanroom, dan mag je onder geen beding het monddoekje, de bril of andere beschermende kleding van het gezicht nemen. Anders verspreiden virussen en bacteriën zich ongehinderd in de cleanroom, die dan onmiddellijk gedesinfecteerd moet worden. Hou daarom meerdere cleanroom wipers voor je gezicht, dit wil zeggen voor je beschermende kleding. Na het hoesten of niezen dient de medewerker zich onmiddellijk naar de kleedsluis te begeven. Daar worden de cleanroom wipers in de afvalbak gedeponeerd. Kleding, monddoekje, bril en handschoenen worden indien nodig gewisseld. Vergeet zeker niet om de handen en handschoenen te desinfecteren. Een goede handhygiëne is sowieso een belangrijke maatregel tegen de verspreiding van het virus - ook in een cleanroom.
Het is onbetwist dat virussen vaak van hand tot hand worden overgedragen. Kan het virus echter ook via materiaal in de cleanroom resp. in de productieprocessen terechtkomen?
Principieel ja, want virussen kunnen een bepaalde tijd op oppervlakken overleven. Strengere maatregelen zijn aan te bevelen om de risico’s te reduceren. Zo kan er een bijkomende voorreiniging uitgevoerd worden en kunnen oppervlakken frequenter dan anders gedesinfecteerd worden. Bovendien moet je erop letten dat je enkel en alleen de noodzakelijke elementen en oppervlakken aanraakt om zo een hercontaminatie te vermijden.
Stel, er bestaat een vermoeden dat een medewerker met het coronavirus is geïnfecteerd. Wat kan ik in zo’n geval doen om niet de gehele productie in gevaar te brengen?
Een mogelijk plan van aanpak is om twee of meerdere teams met vaste medewerkers op te zetten. Belangrijk is dat de verschillende teams op geen enkele manier met elkaar in contact komen. Wanneer een medewerker ziek wordt, dan zijn enkel de contactpersonen binnen het betreffende team betrokken. De andere teams kunnen gewoon verder werken. Daar komt natuurlijk wel bij dat de tijd, organisatorische en andere eisen zouden kunnen toenemen. Deze strategie moet conform de arbeidswetgeving geïmplementeerd worden, uitzonderingen moeten bepaald en afgestemd worden.
Je bent Hoofd van de Cleanroom-Academy bij profi-con. Opleidingen waarbij meerdere personen fysiek aanwezig zijn, zijn actueel niet mogelijk. Welke andere opties zijn er?
Er zijn verschillende varianten zoals e-learning, cursusmateriaal of individuele instructies. Ook videoconferenties laten een opleiding zonder fysieke afwezigheid toe. Juist nu is het belangrijk om medewerkers te sensibiliseren voor de risico’s die verbonden zijn met virussen zoals SARS-CoV-2 zodat medewerkers hun gedrag aanpassen en zo de infectieketen kunnen onderbreken.
Hartelijk bedankt voor het gesprek!
Na zijn studie Natuurwetenschappen heeft Dr. Rüdiger Laub vele jaren in Research & Development gewerkt. Als Productieverantwoordelijke heeft hij nieuwe concepten voor cleanroomsystemen opgezet, de kwalificering van cleanrooms begeleid evenals de vereiste Hygiëneprogramma’s ontwikkeld en geïmplementeerd. Sinds 2018 is hij Hoofd van de Cleanroom-Academy. Naast opleiden en lesgeven, is Dr. Laub ook verantwoordelijk voor klantadvies en kwaliteitsmanagement.
Sinds 2008 verspreidt de Cleanroom-Academy van profi-con haar kennis over cleanroomgedrag, reiniging en desinfectie en regelgeving in de cleanroom. Een vast team van ervaren trainers geeft opleidingen op maat in één van onze trainingscentra in Leipzig, Aschaffenburg of Marburg (Duitsland). Coaching en on-site opleidingen vinden bij onze klanten plaats.
CWS Cleanrooms