Basisbouwstenen voor de productie van cleanroomproducten

De regelmatige opleiding van het cleanroompersoneel over persoonlijke hygiëne, correct gedrag op de werkplek en andere cleanroomspecifieke onderwerpen vormt op zijn beurt de basis voor de kwaliteitsconforme productie van cleanroomproducten. Uiteindelijk komt dit de productiviteit, de zo belangrijke naleving van de eindproductspecificaties en daarmee de winstgevendheid van het hele bedrijf ten goede.

Zowel de cleanroomoperator aan de administratieve kant als elke individuele persoon in de operationele activiteiten moet voldoen aan een bepaalde zorgplicht in de cleanroom. Het personeel kan echter alleen zo goed werken als hun kennis en vaardigheden dat toelaten en als ze gemotiveerd zijn. De invloed van het productiepersoneel is bijzonder groot bij cleanroomproducten, omdat mensen meestal de grootste bron van verontreiniging zijn. 

Het ontwerp van de schone ruimte is cruciaal voor een goede werking. Een veelgebruikte term in deze context is geschiktheid. Het wordt ook wel hygiëneontwerp genoemd. Oppervlakken, materialen, apparatuur, faciliteiten en processen moeten geschikt zijn. Wat betekent dit precies?

Afhankelijk van de productvereisten moet de cleanroomklasse worden bepaald. Dit bepaalt weer de toegestane concentratie van deeltjes en, indien van toepassing, micro-organismen in de lucht. Het ontwerp van de ruimtes heeft invloed op de efficiëntie van de productie. Er worden gladde, slijtvaste oppervlakken en eenvoudig te reinigen materialen en machines gebruikt om verontreiniging te minimaliseren en grondige reiniging en, indien nodig, desinfectie mogelijk te maken.

In het proceslandschap van een cleanroombedrijf hangt het hele procesmanagement niet alleen af van het product, maar vooral van de operationele en cleanroomhygiëne. Maar niet alles is altijd weg met een doekje! De eerste stap is het bepalen van het vervuilingsprofiel. Er is ook een verschil tussen reinigen en desinfecteren. Bijlage 1 van de GMP-richtlijnen van de EU gaat hier expliciet op in in paragraaf 4.22 en stelt dat cleanroomreiniging en -desinfectie als afzonderlijke processen moeten worden gedefinieerd en bewaakt. Eventuele residuen moeten eerst worden verwijderd voordat met de volgende reinigingsstap kan worden begonnen. In de praktijk wordt aan deze processen vaak te weinig belang gehecht en daardoor te weinig tijd besteed, omdat alleen ingewijden weten hoe tijdrovend dit werk eigenlijk is. Het is belangrijk om het belang en dus de waarde van deze inspanning in te zien. Bovendien is hiervoor goed opgeleid en bekwaam personeel nodig. De reinigings-, desinfectie- en sterilisatiemaatregelen bevinden zich altijd in het spanningsveld tussen kosten en baten of risico's voor de eindgebruiker/patiënt.

Het binnenkomen en verlaten van materialen en personeel moet zorgvuldig gecontroleerd worden om kruisbesmetting te voorkomen. Dit kan worden bereikt met luchtsluizen en speciale procedures. In principe moeten materiaal- en personeelsstromen zo georganiseerd worden dat ze in de eerste plaats dienen om het product te beschermen. De kortst mogelijke routes ondersteunen de productie en zijn ook economisch. Om de materiaalstroom te optimaliseren, moet het aantal personen in de cleanroom worden bepaald. De respectieve routes moeten worden gemarkeerd in de lay-out van het cleanroomsysteem om de belangrijkste functies van een veilig productieproces in kaart te kunnen brengen.

Regelmatige controle en validatie van de cleanroomcondities zijn essentieel. Deze omvatten de volgende parameters voor het ruimteklimaat: temperatuur, relatieve vochtigheid, drukverschil en luchtkwaliteit. Het doel van kwalificatie is om systematisch en gedocumenteerd bewijs te leveren van geschiktheid en het voldoen aan de gespecificeerde prestatiecriteria. Met andere woorden, de geschiktheid voor de vereisten van de schone ruimte moet worden gecontroleerd en bewezen, ondersteund door een risicoanalyse. Kwalificatie is slechts één onderdeel van validatie en richt zich op de hardware en de omgeving.

Validatie daarentegen is het uitgebreidere proces dat ervoor zorgt dat een product of proces consistent de verwachte resultaten oplevert. Het omvat zowel de kwalificatie van apparatuur en systemen als procesvalidatie. In het laatste geval worden de processen zelf gevalideerd om aan te tonen dat ze consistent en reproduceerbaar functioneren binnen de gedefinieerde specificaties en kwaliteitsattributen.

Het is belangrijk dat de interne gedrags- en kledingregels strikt worden nageleefd om de reinheidsklasse van de cleanroom te garanderen. Om dit te bereiken mag alleen getraind personeel de cleanroom betreden. Risicogebaseerde maatregelen worden gedefinieerd in de SOP's op basis van de DIN EN ISO 14644-norm die van toepassing is op de cleanroomoperator, VDI-richtlijn 2083 of EU GMP-richtlijn, bijlage 1 en de specifieke voorwaarden van de betreffende cleanroom.